ŞİŞEN ZEMİNLER ÜZERİNDE İKİ FARKLI ŞİŞME DENEY YÖNTEMİ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Dünyanın birçok bölgesinde, özellikle de kurak ve yarı - kurak alanlarda şişen
zeminlere sıkça rastlanmaktadır. Genellikle aktif kil mineralleri ihtiva eden bu zeminler,
kapiler yoldan su alarak büyük hacim değişikliklerine uğramakta, bilhassa yol,
havaalanı gibi hafif yapılarda büyük hasarlar meydana getirmektedirler. Bu tür
zeminlerin şişme davranışlarının ve bunlara etkiyen faktörlerin önceden belirlenmesi ile
meydana gelebilecek zararlar azaltılabilmekte, ya da tamamen önlenebilmektedir.
Bu çalışmada; ticari amaçlı olarak kullanılan iki değişik firmanın yüksek
plastisiteli ve şişme özelliği gösteren montmorillonit (bentonit) killeri deney numunesi
olarak seçilmiştir. Örselenmiş numuneler üzerinde ASTM - 4546’da belirtilen A ve B
deney yöntemi kriterlerine göre şişme deneyleri yapılarak, şişme basınçları ve şişme
yüzdelerinin birbiriyle karşılaştırılması yapılmıştır. Bu amaçla öncelikli olarak
numunelerin indeks ve mühendislik özellikleri belirlenmiştir. Örselenmiş numuneler
üzerinde dane birim hacim ağırlığı (γs), doğal birim hacim ağırlığı (γn) ve su muhtevası
(w) deneyleri yapılarak fiziksel özellikleri belirlenmiştir. Kil numunelerinin kıvam
özellikleri; likit limit ve plastik limit deneyleriyle bulunmuştur. Standart Proctor 

(kompaksiyon) deneyi yapılarak wopt (optimum su muhtevası) ile γkmaks. (maksimum
kuru birim hacim ağırlığı) değerleri elde edilmiştir.
ASTM - 4546’da belirtilen; A Yöntemi kriterleri uygulanarak yapılan şişme
deneylerinde, temel yüküne eşdeğer bir P0 gerilmesi alınmadan yükleme yapıldığından
çok yüksek şişme değerleri bulunmaktadır. Bu nedenle yalnızca A Yöntemi şişme
değerleri dikkate alınarak yapılan arazi uygulamalarında, üst yapıda ekonomik olmayan
tasarımların meydana gelmesi kaçınılmazdır. Buna karşın B Yöntemiyle bulunan
sonuçlar doğal arazi yapısını daha iyi modellemektedir. Bu nedenle tasarım ve
uygulamalarda B Yöntemi deney sonuçlarının dikkate alınması önerilmektedir.